Πάτερ, Λόγε Πνεῦμα

Δεν είναι εύκολο να κατανοήσει κάποιος την έννοια της Αγίας Τριάδας, πόσο μάλλον να την εξηγήσει.

Ο Θεός είναι απείρως μεγαλύτερος από μας, επομένως, δεν χρειάζεται να περιμένουμε να είμαστε σε θέση να τον κατανοήσουμε πλήρως.

Ο τριαδικός Θεός περιγράφεται ως “Τρισυπόστατη Μονάδα” η οποία φανερώνεται με ενέργειες και έργα στην κτίση και την ιστορία.

Έχει μεν τρία πρόσωπα, αλλά αυτά τα τρία πρόσωπα δεν αποτελούν τρεις χωριστούς Θεούς, αλλιώς ο Χριστιανισμός δεν θα ήταν μονοθεϊστική αλλά τριθεϊστική θρησκεία.

Κατά το δόγμα, ο λόγος που ο τριαδικός Θεός είναι ένας, αν και με τρεις υποστάσεις, είναι η απουσία χώρου και χρόνου.

Ο χώρος και ο χρόνος διαφοροποιούν τις ανθρώπινες υποστάσεις μεταξύ τους, ώστε τα διαφορετικά πρόσωπα να αποτελούν διαφορετικούς ανθρώπους.

Επειδή όμως ο χώρος και ο χρόνος είναι κτιστοί (δημιουργήματα του Θεού), ο Θεός δεν υπόκειται σε αυτούς. Έτσι έχουμε το μυστήριο (ακατάληπτο για τους ανθρώπους) της Τρισυπόστατης Μονάδας. 

Η Αγία Τριάδα αποτελεί την αρχετυπική κοινότητα μεταξύ προσώπων, στην οποία η αγάπη είναι όχι απλά στοιχείο, αλλά το ίδιο το αίτιο της ύπαρξής της (πλην του Πατέρα, ο οποίος δεν έχει αρχή και αιτία).

Ο Θεός νοείται ως τέλεια κοινωνία, άπειρη και τέλεια ενότητα. Υπάρχει η ύπαρξη μιας ενιαίας ουσίας και μετοχή τριών υποστάσεων. Η σχέση των τριών θεϊκών προσώπων είναι σχέση ενώσεως και συνοχής, που σημαίνουν υπέρβαση του ενός και του ετέρου. Η υπέρτατη κοινωνία των τριών προσώπων, είναι κοινωνία αγάπης και με αυτόν τον τρόπο καλείται να ζει ο χριστιανός.

Ως μέλος της Εκκλησίας, του σώματος του Χριστού και με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, ο χριστιανός γίνεται κοινωνός του σταυρού και της αναστάσεώς του.

Με τη Θεία Ευχαριστία, φανερώνεται η ενότητα των ανθρώπων κατ’ εικόνα της ενότητας του Τριαδικού Θεού και  προβάλλεται η αγάπη του Θεού Πατέρα, η ταπείνωση του Χριστού και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος ως κύρια χαρακτηριστικά του χριστιανικού ήθους.

Αναγνωρίζοντας ο Χριστιανός τον Θεό ως “Αγάπη” κατά τη ρήση της Αγίας Γραφής  αντιμετωπίζει το εξής πρόβλημα: “Πώς ο Θεός είναι αγάπη;” Γιατί το χωρίο δεν λέει “έχει” αγάπη, αλλά “είναι” αγάπη.

Αυτό προφανώς ταυτίζει την αγάπη με την ουσία του Θεού, και όχι με κάποιο συναίσθημα, καθώς ο Θεός δεν είναι κτίσμα, ώστε να έχει συναισθήματα. Πώς λοιπόν η ουσία του Θεού είναι αγάπη;

Το Τριαδικό δόγμα, δίνει μια σαφέστατη και συνεπή απάντηση στο ερώτημα αυτό, το οποίο δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί χωρίς την αντίληψη για έναν Τριαδικό Θεό.

Γιατί εφ’ όσον η ουσία του Θεού ονομάζεται “αγάπη”, πώς είναι δυνατόν να εξαρτάται η ουσία του Θεού από την αγάπη Του προς τα κτίσματα, που έχουν αρχή, ενώ η ουσία του Θεού είναι άναρχη;Η ύψιστη έκφραση κοινωνίας, αντικατοπτρίζεται στην κοινωνία των προσώπων της Αγίας Τριάδας.

Είναι αγάπη, επειδή κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, αγαπά προαιωνίως και ανάρχως τα άλλα δύο πρόσωπα, ενώ αγαπάται προαιωνίως από αυτά.

Η δε αγάπη του Θεού προς την κτίση, είναι απόρροια αυτής της ιδιότητάς του, και όχι κατ’ ουσίαν αγάπη, η οποία είναι ενδοτριαδική.

Με άλλα λόγια, η αγάπη προς τα κτίσματα, και η συναισθηματική αγάπη μεταξύ των κτισμάτων, είναι εικόνα εκείνης της αγάπης, με την οποία αγαπώνται προαιωνίως τα πρόσωπα της Θεότητας.

Το Χριστιανικό δόγμα, ότι ο Θεός είναι αγάπη, δίνει επίσης τη λύση στο γιατί ο Θεός είναι Τριαδικός, και όχι μονάδα: Επειδή εξ αγάπης βούλεται να υπάρχει ως Τριαδική αγαπητική κοινωνία ομοουσίων προσώπων, στην ομοίωση της οποίας καλούνται να ζήσουν και τα κτίσματα, ως κοινωνία αγάπης.

Η ενότητα των τριών προσώπων της αγίας Τριάδος μας δείχνει πως ζούμε αληθινά ενωμένοι αν δεν ταυτιζόμαστε και μαζικοποιούμαστε ώστε να χάνουμε το πρόσωπό μας μιμούμενοι τους άλλους

. Όπως τα τρία πρόσωπα της αγίας Τριάδος ενώνονται χωρίς να χάνονται, έτσι κι εμείς μπορούμε να ενωθούμε χωρίς να αλλοιωνόμαστε.

Η ισότητα της αγίας Τριάδος γίνεται πρότυπο της σχέσης μεταξύ μας, όταν δεν καταδυναστεύει η παρουσία ή ο λόγος μας τους γύρω μας. Ο Πατέρας είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων.

Έτσι και την όποια «αρχή και εξουσία» στο σπίτι, στη δουλειά ή στην κοινωνία θα πρέπει να τη χαρακτηρίζει η διακονία που σέβεται τη γνώμη και το πρόσωπο του άλλου.

«Ο Θεός αγάπη εστί», μας λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης. Αν δεν ήταν Τριαδικός ,    δεν θα ήταν αγάπη!

Ο ένας δεν μπορεί να αγαπήσει παρά τον εαυτό του και οι δύο φανερώνουν μια κλειστή σχέση.

Οι τρεις διευρύνουν τη σχέση σε κοινωνία προσώπων.

Η αγάπη, ως η ουσία της Τριαδικής κοινωνίας, γίνεται το γνώρισμα ζωής μας ως χριστιανών, αν υπερβαίνουμε το συναίσθημα ή την αλληλοβοήθεια ή τον οίκτο και κάνουμε πραγματικότητα την κοινωνία των καρδιών.

Όταν μεταξύ μας ζούμε την αληθινή ενότητα, την κατάργηση της δικτατορικής συμπεριφοράς και την κοινωνία των προσώπων, τότε η αγία Τριάδα δεν είναι ένα ακατανόητο μυστήριο, αλλά τρόπος ζωής. Τότε το κατανοούμε ως εμπειρία και ενωνόμαστε εν Πνεύματι αγίω με τον Τριαδικό Θεό μας.

Σ’ αυτή την επώδυνη πορεία για βίωση της ζωής του Θεού, τα μυστήρια της Εκκλησίας, η προσευχή και ο αγώνας, η αλληλοβοήθεια και η συμπόρευση, μας ευκολύνουν και μας φέρνουν στην καρδιά την αγαλλίαση και τη χαρά ως δώρα του αγίου Πνεύματος.

Αυτό το βίωμα της ειρήνης και της χαράς είχαν όλοι οι άγιοι, γι’ αυτό και πάλευαν με τα πάθη τους και τις δαιμονικές δυνάμεις.

Στον κόσμο της διάσπασης, της αδικίας και της αλληλοεξόντωσης, η Εκκλησία προτείνει την ενότητα, την ισότητα, την αγάπη. Κόσμος και Εκκλησία, ως τρόπος ζωής, παλεύουν μέσα μας.

Η   κόλαση ή ο παράδεισος αρχίζουν από τώρα ,εντός μας, ανάλογα με το πώς θα χρησιμοποιήσουμε την ελευθερία μας.

Το πρότυπο για την πραγμάτωση της εκκλησιολογικής ενότητας των πιστών αποτελεί η ενότητα του Τριαδικού Θεού.

Οι θεολογικές προϋποθέσεις για την αναφορά των πιστών στην τριαδική ενότητα βρίσκονται στην ίδρυση και σύσταση της Εκκλησίας, ως σώματος Χριστού, στο οποίο αρμόζονται οι πιστοί ως οργανικά μέλη του.

Έτσι η ενότητα της Εκκλησίας δεν αποτελεί μια αυτονομημένη και αφηρημένη δογματική αλήθεια, ανεξάρτητη από τη ζωή της, αλλά εκφράζει την αυτοσυνειδησία και την εμπειρία της.

Το σώμα της Εκκλησίας γίνεται ο χαρισματικός χώρος, όπου συγκροτείται, βιώνεται και φανερώνεται η ενότητα των πιστών ως εικόνα της τριαδικής ενότητας.

Η ενότητα αυτή αποτελεί καρπό μεθέξεως των πιστών στη χάρη του Τριαδικού Θεού και συνιστά έκφραση του ήθους της ενιαίας καθολικής Εκκλησίας, ως αδιάσπαστης ενότητας και ιδεώδους κοινωνίας προσώπων.
     Ο Θεός κατά την πίστη της Εκκλησίας,  αποτελεί μονάδα τριαδική και αδιαίρετη. Η ενότητα αυτή δεν περιορίζεται βέβαια στην ουσία του Τριαδικού Θεού, αλλά περιλαμβάνει και την ενέργειά του.

Και η ενέργεια του Τριαδικού Θεού, είναι μία, όπως μία είναι και η ουσία του .Χάρη στην αδιαίρετη αυτή ενότητα ουσίας και ενέργειας η αναφορά των πιστών σε ένα από τα θεία πρόσωπα όχι μόνο δεν αποκλείει την αναφορά τους και στα άλλα δύο, αλλά και την προϋποθέτει, πράγμα που δίνει στην αναφορά αυτή «τριαδική» διάσταση.

Παράλληλα η μετοχή των πιστών σε ένα από τα θεία πρόσωπα δίνει τη βεβαιότητα για παρουσία και παραμονή μέσα τους, του όλου Τριαδικού Θεού. Η μετοχή βέβαια του Τριαδικού Θεού δε νοείται ποτέ ως μετοχή της ουσίας του, αλλά ως μετοχή της ενέργειας ή της χάρης του.

Η χάρη αυτή, που ως προσφορά του ενός Τριαδικού Θεού είναι μία, παρέχεται τριαδικά: «παρά του Πατρός,     δι’ Υιού     εν Πνεύματι αγίω»
Η ενότητα των θείων προσώπων αποτελεί το πρότυπο ζωής των πιστών. Αυτό έχει ως συνέπεια να βρίσκουμε κάποιες ομοιότητες ανάμεσα στη θεία ζωή καθεαυτήν και τη ζωή της Εκκλησίας. Έτσι η ενότητα του Τριαδικού Θεού εκφράζεται -με όλη φυσικά την ανάλογη σχετικότητα- και στη ζωή των πιστών.

Οι πιστοί ως κατοικητήριο των θείων προσώπων καλούνται να ζουν κατά το πρότυπο της τριαδικής ενότητας και να εκφράζουν με τον τρόπο αυτό την κοινωνία και μετοχή τους στη ζωή του Τριαδικού Θεού.

Άλλωστε η πραγμάτωση της ενότητας των πιστών κατά το πρότυπο της ενότητας των θείων προσώπων αποτελεί και τη μαρτυρία τους στον κόσμο. Βέβαια εδώ πρέπει να διευκρινιστεί η διαφορά ανάμεσα στην ενότητα των θείων και την ενότητα των ανθρώπινων προσώπων.

Έτσι στην περίπτωση των ανθρώπων η ενότητα της φύσεώς τους όχι μόνο δεν αποκλείει την τοπική και τροπική τους διάσταση, αλλά και την προϋποθέτει, ενώ αντίθετα η ενότητα και ταυτότητα της θείας φύσεως σημαίνει και αδιάσπαστη ενότητα των θείων προσώπων.

Αυτό σημαίνει ότι η ενότητα πρέπει να κατανοείται πάντοτε ανάλογα με τη φύση των προσώπων, στα οποία αναφέρεται.

Τα κατηγορήματα που αναφέρονται στο Θεό και πιο συγκεκριμένα στις ενδοτριαδικές σχέσεις δεν πρέπει να ταυτίζονται με αντίστοιχα κατηγορήματα, που χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τις ανθρώπινες και διανθρώπινες σχέσεις

Οι πιστοί και όταν γίνονται μέτοχοι της ζωής του Τριαδικού Θεού δεν παύουν να βρίσκονται στα πλαίσια της κτιστής φύσεώς τους. Αυτό σημαίνει ότι η οντολογική διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θεό παραμένει τόση, όση αναλογεί ανάμεσα στο κτιστό και το άκτιστο.

Η ενεργοποίηση της ενότητας των ανθρώπων μεταξύ τους εν Χριστώ, που πραγματοποιείται μόνο μέσα στην Εκκλησία και έχει πρότυπο την τριαδική ενότητα, αρχίζει με την ανταπόκριση του πιστού στην πρόσκληση για μίμηση του Θεού Λόγου, όπως αυτός φανερώθηκε στο ιστορικό πρόσωπο του Χριστού.

Και αυτό, γιατί μόνο στο πρόσωπο του Θεανθρώπου διαφυλάχτηκε η ολοκληρωμένη ενότητα ανθρώπου και Θεού και δόθηκε αντικειμενικά στους ανθρώπους η δυνατότητα για πραγμάτωση της ενότητας αυτής.

Η ενότητα των πιστών αποτελεί χαρισματική δωρεά που απορρέει από την ένταξη και παραμονή στο σώμα του Χριστού. Στο σώμα αυτό οι πιστοί νικούν το θάνατο και επανακτούν έτσι την οντολογική τους ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα πετυχαίνουν αδιάσπαστη ενότητα με όσους εντάσσονται και παραμένουν σ’ αυτό.

Ο αγιασμός του σώματος και η θέωση των πιστών βεβαιώνουν κατά τον καλύτερο εμπειρικό τρόπο τη βίωση της ενότητάς τους με το Θεό και μεταξύ τους.

Η χαρισματική αυτή ενότητα φανερώνεται στην πράξη με τη συμφωνία της γνώμης και την ύπαρξη ενιαίου φρονήματος σ’ αυτούς.

Η ενότητα όμως αυτή δεν οφείλεται στους ίδιους τους πιστούς, αλλά αποτελεί έργο της ενοποιού χάρης του Αγίου Πνεύματος και δεν είναι δυνατό να ταυτιστεί σε καμιά περίπτωση με την ενότητα του Τριαδικού Θεού, επειδή η φύση των ανθρώπινων προσώπων και η φύση των υποστάσεων του Θεού είναι οντολογικά διαφορετικές.

Έτσι η ενότητα των πιστών βιώνεται και εκφράζεται κατά μίμηση της ενότητας του Τριαδικού Θεού.

Το «μυστήριο της Αγίας Τριάδος» ασφαλώς υπερβαίνει το λογικό μας, εφόσον αντίκειται σ’ αυτό. Η «κατανόησή» του ως μυστηρίου βρίσκεται στο βίωμά του.

Όσο ζούμε την κοινωνία των προσώπων, την ενότητα, την αγάπη και την ισότητα με τους συνανθρώπους μας, τόσο καταλαβαίνουμε τι σημαίνει ο Θεός μας να είναι Τριαδικός κι όχι μονάδα. Όσο βιώνουμε τη μοναδικότητα του προσώπου μας, και του προσώπου του κάθε ανθρώπου τόσο κατανοούμε την ομορφιά του Θεού μας να είναι Πατέρας, Υιός και άγιο Πνεύμα, «Τριάδα ομοούσιος και αχώριστος», κι όχι ένα πρόσωπο χωρίς σχέση.

 Στον κόσμο του συμφέροντος, της ιδιοτέλειας και της αντιπαλότητας, όπου ο άνθρωπος  νιώθει μόνος και αβοήθητος, υπάρχει κρυμμένο το «μυστήριο της Αγίας Τριάδος». Υπάρχει δηλαδή ένας άλλος κόσμος, όπου βρίσκουμε την αγάπη, την κατανόηση, την αλληλοβοήθεια.

Κυριαρχεί για κάποιους  ο Τριαδικός Θεός ως η ζωή της ζωής τους, ακόμα κι ας μην το συνειδητοποιούν. Γιατί η αγάπη, το δόσιμο, η συμπόρευση, δεν είναι το τι λέμε,   αλλά το τι ζούμε.  Η πίστη στον Τριαδικό Θεό είναι τρόπος ζωής, όχι ιδεολογία,   ούτε φιλοσοφία ούτε,     βέβαια,   αιτία καύχησης και διεκδίκησης αντιμισθίας.

Το «μυστήριο της Αγίας Τριάδος»,   ο τρόπος ζωής του Τριαδικού Θεού, αποκαλύπτεται κάποτε εκεί που δεν περιμένουμε. Πάντα, όμως, στην ταπεινή καρδιά που μετανοεί, που συμπονεί, που συγχωρεί, που καλύπτει αδυναμίες και αμαρτίες των άλλων. Ποτέ στους σκληρούς, στους αυτάρκεις, στους εγωιστές. Η αποκάλυψη γίνεται μυστικά και δυναμικά από το Πνεύμα το άγιο που «όπου θέλει πνει».

Τότε, καταλαβαίνεις τι σημαίνει υπέρβαση θανάτου, ενότητα με όλο τον κόσμο, αφοβία των δυσκολιών. Κατανοείς την ομορφιά της ζωής, του προσώπου, της σχέσης, του έρωτα, της φιλίας. Αντιλαμβάνεσαι πως ο Τριαδικός Θεός είναι κοντά μας, μέσα μας, ως αγάπη, ως οικείος, ως φίλος και εραστής.

Μπροστά στο «μυστήριο της Αγίας Τριάδος» ανακαλύπτεις το νέο κόσμο τού Θεού που στηρίζεται στη θυσία του Χριστού και στην Ανάστασή Του. Τότε, αναπόφευκτα, βρίσκεσαι μπροστά στην πρόσκληση να το ζήσεις ως ανάγκη κι ως ευκαιρία κι ως δυνατότητα αιώνια.

Πρέπει να σεβόμαστε τον εαυτό μας και να σεβόμαστε τους άλλους. Η πεποίθησή μας για την παρουσία του Τριαδικού Θεού μέσα μας, θα πρέπει να μάς βοηθάει να εκτιμάμε τον εαυτό μας ως κατοικία του Θεού, να φερόμαστε καλά στην ιερή παρουσία Του, και να διάγουμε έναν αγνότερο και αγιότερο βίο, πράττοντας με δικαιοσύνη και ευσπλαχνία.

Αυτή η Τριαδική Παρουσία θα πρέπει επίσης να μάς ενθαρρύνει να σεβόμαστε και να τιμάμε τους άλλους ως «Ναούς του Αγίου Πνεύματος».

Πρέπει να έχουμε την επίγνωση του Θεού ως Πηγής της δύναμής μας και του θάρρους μας. Η επίγνωση και η πεποίθηση της παρουσίας του Θεού μέσα μας, μάς δίνει τη δύναμη να αντιμετωπίζουμε τα πολλαπλά προβλήματα της ζωής με χριστιανικό θάρρος.

Πρέπει να βλέπουμε την Αγία Τριάδα ως πρότυπο για τις χριστιανικές οικογένειές μας. Είμαστε πλασμένοι με αγάπη ώστε να γίνουμε μια κοινότητα ανθρώπων που αγαπούν, όπως ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι ενωμένοι εν αγάπη.

Από την ημέρα του Βαπτίσματός μας, ανήκουμε στον Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα. Πόσο προνομιούχοι είμαστε να μεγαλώνουμε σε μια τόσο όμορφη Οικογένεια!Επομένως, ας στραφούμε στον Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα με την προσευχή μας καθημερινά. Ανήκουμε στην Οικογένεια του Τριαδικού Θεού.

Η αγάπη, η ενότητα και η χαρά στη σχέση μεταξύ του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος θα πρέπει να είναι το υπέρτατο πρότυπο των σχέσεών μας μέσα στις χριστιανικές οικογένειές μας. Οι οικογένειές μας γίνονται πραγματικά χριστιανικές όταν ζούμε σε σχέση αγάπης με τον Θεό και με τους άλλους ανθρώπους.Έχουμε κληθεί να μοιάσουμε περισσότερο στον Τριαδικό Θεό μέσω όλων των σχέσεών μας. Έχουμε πλαστεί κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού. Όπως ο Θεός είναι Θεός μόνο σε μια Τριαδική σχέση, έτσι κι εμείς μπορούμε να είμαστε πλήρως άνθρωποι μόνο ως ένα μέλος μιας σχέσης τριών μερών.

Ο εαυτός μας χρειάζεται να είναι σε οριζόντια σχέση με όλους τους άλλους ανθρώπους και σε κάθετη σχέση με τον Θεό. Με αυτό τον τρόπο, η ζωή μας γίνεται Τριαδική όπως εκείνη του Θεού. 

Όπως ο Θεός Πατέρας, έτσι κι εμείς έχουμε κληθεί να είμαστε παραγωγικοί και δημιουργικοί άνθρωποι συμβάλλοντας στο χτίσιμο της οικογένειάς μας, της Εκκλησίας μας, της κοινότητάς μας. Όπως ο Θεός Υιός, έχουμε κληθεί να συμφιλιωνόμαστε, να είμαστε ειρηνοποιοί, να ξαναενώνουμε ό,τι έχει σπάσει, να αποκαθιστούμε ό,τι έχει καταστραφεί.«Το δόγμα της Τριάδας επιβεβαιώνει ότι ανήκει στην ίδια τη Φύση του Θεού να είναι αφοσιωμένος στην ανθρωπότητα και στην ιστορία της, ότι η Διαθήκη του Θεού μαζί μας είναι αμετάκλητη, ότι το πρόσωπο του Θεού είναι αμετάβλητα στραμμένο προς εμάς εν αγάπη, ότι η παρουσία του Θεού προς εμάς είναι απολύτως αξιόπιστη και συνεχής…

Η Τριαδική πνευματικότητα είναι μια πνευματικότητα αλληλεγγύης ανάμεσα και μεταξύ των ανθρώπων. Είναι ένας τρόπος να βιώνουμε το Ευαγγέλιο δίνοντας προσοχή στις απαιτήσεις της δικαιοσύνης, υπό την έννοια των ορθών σχέσεων ανάμεσα και μεταξύ των ανθρώπων»

Δημήτριος Σταματίου , Θεολόγος –  Φιλόλογος.